Voor veel mensen is het bekend dat Delfts aardewerk voor een groot deel is geïnspireerd op Chinees porselein. Toch zijn heel veel decoraties te herleiden naar het Japanse keramiek. Persoonlijk vind ik juist dit materiaal een stuk interessanter en mooier vanwege de asymmetrie en de witruimtes, omdat het moderner overkomt. In dit blog ga ik kort in op het zogenaamde Kakiemon-decor dat te zien is op een bordje van Delfts aardewerk uit een opgraving in Vlaardingen.
Kakiemon
De decoratie die Kakiemon wordt genoemd, is afkomstig van de gelijknamige Japanse familie. De eerste keramist in de lijn Kakiemon ontwikkelde in de zeventiende eeuw een specifieke kleurencombinatie en vooral het mintgroen in combinatie met bovenglazuur blauw, rood, groen en geel is heel typisch voor dit type porselein, al bestaan er ook objecten in onderglazuur blauw. In dit blog wordt het decor van bijeengebonden korenschoven, waarachter vandaan bamboe, prunusbloesem en een pijnboom groeien, besproken. Op de takken zit een vogel, maar soms zijn er ook nog kwartels of een tijger op de grond bij geschilderd. Daarnaast is het decor niet midden op het vlak geschilderd, maar een beetje aan de zijkant. Het Kakiemon-porselein heeft veel keramiekproducenten in de zeventiende en achttiende eeuw geïnspireerd om dit type na te maken en aan te passen aan de eigen westerse smaak. (afb. bord, Japans porselein, collectie Rijksmuseum inv.nr. BK-1968-229-A)
Kakiemon ook in Delft
In de zeventiende eeuw werd het voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) steeds moeilijker om porselein te importeren vanwege een oorlogsconflict in China en besloot zij deze handel te verplaatsen naar Japan. In eerste instantie bestelden de Hollanders kopieën van het Chinese porselein, maar al snel kwamen er nieuwe Japanse producten op de markt en werden diverse keramiekdecors uitgewisseld met Delftse plateelfabrieken. Vanaf 1660 voerde de VOC steeds vaker veelkleurig porselein in, waaronder het Kakiemon. Dit Japanse porselein was zeer exclusief en werd daarom een geliefd onderwerp voor de Delftse plateelbakkers om na te maken en voor veel geld te verkopen.
(afb. botervloot, tinglazuuraardewerk Delft, collectie Museum Prinsenhof Delft, inv.nr. PDA109ab)
Bordscherven uit Vlaardingen
Het bord in de afbeelding is afkomstig van een opgraving in Vlaardingen en de plateelschilder heeft duidelijk zijn best gedaan om de originele Kakiemon-afbeelding te evenaren. De korenschoven zijn goed te herkennen en ook is de vogel in de tak nageschilderd. Uiteraard herkende de Delftse schilder niet alle exotische plant- en diersoorten en schilderde daarom een eigen interpretatie van deze onderwerpen. Aan de rand is het typische zigzag-motief met stippen te zien. Bij Chinees porselein wordt dit randmotief ook wel ‘servetwerk’ genoemd, maar hier horen geen stippen in. Dit specifieke randdecor is vooral uitgewisseld tussen Japans porselein en Delfts aardewerk. Het is in de toekomst wellicht interessant om dit verband nader te onderzoeken.
Aangezien het Japanse Kakiemon in het Nederland van de zeventiende eeuw vaak werd beschouwd als luxe object, is het interessant om een Delftse kopie te vinden in een archeologische opgraving. Dit is, voor zover ik weet, niet vaak het geval. Het is dus zeer de vraag of dit stuk werkelijk is ingezet in het huishouden of dat het bedoeld is geweest als wanddecoratie. In ieder geval blijft dit bord, ondanks de scherven, haar ‘Japanse’ schoonheid behouden.
Meer kakiemon?
Meer Delfts aardewerk met Kakiemon-afbeeldingen vind je hier.
Een goede referentie voor het Japanse porselein is: M. Fitski, Kakiemon Porcelain, A Handbook, Leiden 2011
Connectie met Vlaardingse archeologie
Het bord dat in deze blog centraal staat is afkomstig uit het opgravingsmateriaal (vondstnr. 607) van de Vlaardingse locatie Van de Windt uit 2001. In dit materiaal zitten nog tal van kleine ontdekkingen op het gebied van Aziatisch porselein en Delfts aardewerk. Soms schrijf ik iets over een van deze objecten, aangezien ik mij vooral richt op voorwerpen voor huishoudelijk gebruik. Archeologisch materiaal is hier een rijke bron voor. Onder andere mijn blogs Woordzoeker en Peachy gaan over objecten uit de Gemeente Vlaardingen.
