Op 8 februari begint het nieuwe jaar voor diverse Aziatische landen, beter bekend onder de algemene noemer ‘Chinees nieuwjaar’. Het lijkt een trend te zijn waar elke stad met een eigen Chinatown aan mee wil doen. Dit nieuwe jaar zal in het teken van de ‘aap’ staan. Wat moeten we ons eigenlijk voorstellen bij zo’n exotisch ‘sterrenteken? Zijn we in de aap gelogeerd? Of wordt het balen als een stekker?
De aap in de astrologie
De Chinese astrologie is al ontstaan in de Zhou dynastie (1046–256 v.C.) en werd verder ontwikkeld in de Han Dynastie (206 v.C. – 220 n.C. ), toen er onderdelen zoals de vijf elementen (hout, water, aarde, metaal, vuur) zijn toegevoegd. Deze elementen staan voor verschillende betekenissen die invloed uitoefenen op een bepaalde periode in de Chinese zodiac. De aap is het negende dier in de twaalfjaarlijkse cyclus van de Chinese dierenriem volgens de Chinese kalender. Uiteraard horen er ook een aantal karaktereigenschappen bij dit dierenteken; apen zijn onder andere vrolijk, energiek, creatief, humoristisch en af en toe ook onredelijk.
De aap
Ondanks dat er in de Chinese astrologie geiten, ratten en apen voorkomen, zie ik deze dieren niet veel terug in porseleindecoraties. Zo is er wel een beroemde ‘witte aap’ in het Ramayana, een wijdverbreid verhaal, in vooral landen met een Hindoestaanse achtergrond in Azië. En deze aap, Hanuman genaamd, wordt zeker wel veel afgebeeld, maar op Chinees en Japans porselein uit de zeventiende en achttiende eeuw komt het, zover mij bekend, niet voor. En dit is wel bijzonder, want de aap is in diverse oosterse culturen een gelukssymbool.
Aap in de Nederlandse taal
In de westerse cultuur gaan we heel anders met apen om. Denk maar eens aan het gebruik van de aap in onze Nederlandse taal. Zo hebben de gerechten apekool en broodje aap allebei iets te maken met onzin en het gebruik van de uitdrukkingen na-apen of aapjes kijken geven aan dat het gedrag van de ander wordt beschouwd op een ietwat knullige manier. En dan hebben we het nog niet over onze beroemde apen. Apen komen veelal in het nieuws of de film voor als agressor, denk maar aan King Kong en Bokito uit diergaarde Blijdorp. André van Duin’s creatie van Jaap Aap is weer een ander verhaal: deze aap is gewoon ordinair en een beetje schunnig.
Apies kijken in de kunst
Apen worden in de westerse kunstnijverheid veel afgebeeld. Er bestaan bijvoorbeeld diverse kannen van Delfts aardewerk in de vorm van een aap. De porseleinfabriek in Meissen maakt zelfs een heus apenorkest als decoratief ensemble. Echter, er is wel een verschil in betekenis: de aap staat in de westerse kunst meestal voor een gemene en perverse ondeugd. Zo bestaan er diverse prenten waarop ze bijvoorbeeld een kattenpoot in het vuur willen steken of andere kwade of domme streken uithalen. Daarnaast zijn er decoraties waarin apen menselijk gedrag na-apen. Dit komt zoveel voor dat er een naam voor is verzonnen,de zogenaamde singerie. Dit kan uitgelegd worden als een soort satire, waarbij juist de deugdelijkheid van de mens wordt bevraagd. Dus wat wordt het dit jaar? Krijgen we een energieke en vrolijke periode of wordt het juist een onredelijk en juist een beetje schunnig jaar, waarbij katten het moeten ontzien en geen kroonluchter vrij blijft van wilde slingerapen? Laten we vooral blijven kijken naar apen en ons niet als zodanig gedragen…
