Deze twee bruingekleurde kopjes lijken een andere kleur decoratie te hebben, maar eigenlijk zijn ze hetzelfde. Het enige verschil is hun geschiedenis, want het ene kopje komt uit de overlevering en het ander heeft ongeveer de laatste 250 jaar doorgebracht als ‘vuilnis’ in de beerput van Herberg de Visser in Vlaardingen. Dit zorgt ervoor dat het ene kopje decoraties van bloemen en perziken in groen en roze heeft en de andere in zwart.
Maakproces
Porselein is gemaakt van een specifieke kleisoort dat kaolien of Chinaklei wordt genoemd. De eigenschap van deze klei is dat het gebakken kan worden bij een hoge temperatuur (circa 1100°C), waardoor de hele fijne deeltjes goed aan elkaar kunnen smelten. Als resultaat hiervan is porselein een sterk en lichtdoorlatend materiaal.
Glazuur
De kopjes die in deze blog worden behandeld zijn gedecoreerd met een bruine kleur en beschilderingen in groen en roze. Deze zogenaamde emailles oftewel glazuren worden gemaakt met behulp van metalen die een kleur afgeven als er zuurstof aan wordt toegevoegd. Dit proces wordt ook wel ‘oxideren’ genoemd. Simpel gezegd kun je het ‘roesten’ van ijzer beschouwen als dezelfde ontwikkeling. IJzeroxide geeft een bruin/rode kleur (dus net als roest) en bijvoorbeeld koperoxide zorgt voor een groene kleur in de emailles.
Zwart?
In de wetenschap geldt: chemische processen zijn altijd omkeerbaar en de tegenstelling van ‘oxideren’ wordt ‘reduceren’ genoemd. Dus door de kopjes met de emailles af te sluiten van zuurstof wordt het proces weer omgekeerd. In dit geval is de zuurstof door afsluiting van de beerput aan het email onttrokken. Ook andere metalen die gebruikt worden in de emailles zijn onderhevig aan de chemische processen van de beerput en zullen zwart kleuren wanneer de zuurstof eraan onttrokken wordt. De PH-waarde (zuurgraad) van de beerput kan dit proces versnellen.
Maar die bruine kleur dan?
Naast de beschildering van de bloem en de perzik is het kopje zelf aan de buitenzijde wel bruin gekleurd gebleven. Deze kleur is niet aangetast, omdat deze onder de glazuurlaag zit die op een hele hoge temperatuur gebakken kan worden. Dit geldt ook voor de blauwe kleur die uit kobalt wordt gewonnen. Kleuren zoals groen en roze worden op het glazuur aangebracht en bij een veel lagere temperatuur gebakken (ca. 800°C.), omdat ze anders verbranden. Dat deze kleuren niet beschermd worden door een overglazuur, maakt ze veel gevoeliger voor invloeden van buitenaf.
Terugkeer
Wanneer er zuurstof zou worden toegevoegd aan de emailles, kunnen deze hun oorspronkelijke kleur weer terug krijgen. In principe kan dit door de objecten opnieuw ‘oxiderend’ te bakken, waarbij er zuurstof in de oven wordt toegelaten tijdens het bakproces. Maar een veiligere optie is om reinigingsmiddelen zoals ‘steradent’ of ‘kukident’ te gebruiken. Op deze manier kunnen de beschilderingen hun oorspronkelijke kleuren dus weer (grotendeels) terugkrijgen. Maar zeg nou zelf: vertellen de gereduceerde kleuren in dit geval niet een veel interessantere geschiedenis?
Details kopje collectie Gemeente Vlaardingen:
Theekopje, porselein
China, 1740 – 1760
Hoogte: 5,2 cm.; Bovenrand: 9,2 x 9,2 cm.; Voetring: 4,2 x 4,2 cm.
Inv.nr.: IDK 1469
Collectie: Gemeente Vlaardingen
