Het opgravingsmateriaal uit Vlaardingen lijkt een onuitputtelijke bron als het gaat om verhalen over keramiek uit de zeventiende en achttiende eeuw. Vele scherven met interessante decoraties wachten op een klein beetje aandacht. Dit keer vertellen een porseleinen kopje en een scherf van tinglazuuraardewerk over hun afbeelding van een draak.
In de Chinese mythologie zijn draken een bekend fenomeen. Ze zijn de brengers van geluk en hebben op Chinees porselein de rol van gelukssymbool. Vaak worden ze afgebeeld met een parel waar ze op jagen. Aziatische draken komen in verschillende variaties voor. In Nederlandse collecties bevinden zich vooral de Chinese en Japanse exemplaren. Er wordt verondersteld dat het verschil tussen de twee te zien is aan het aantal tenen. De Japanse draak zou altijd drie tenen hebben en de Chinese vier. In beide landen staat de draak ook symbool voor de keizer. Deze ‘keizerlijke draak’ wordt afgebeeld met vijf tenen.
In het Christendom staat de draak meestal symbool voor het kwaad of de pre-Christelijke periode. Zelfs in de bijbel wordt dit mythische dier genoemd. Een van de beroemdste draken in onze westerse cultuur is die uit de legende van Sint Joris.
Een uiterlijk verschil tussen de Chinese en de Europese draak zijn de vleugels. Ondanks dat hij kan vliegen, heeft de Chinese draak deze niet. De vleugels van de westerse versie zijn meestal te vergelijken met die van een vleermuis. De draken die op Chinees porselein worden afgebeeld hebben, zover bekend, altijd een slangachtig lichaam en hertenhoorns op de kop.
Chinees theekopje
Sinds de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in 1602 werd er systematisch Chinees porselein ingevoerd in Nederland. Vanaf ongeveer 1680 specificeerde de VOC de bestellingen steeds nauwkeuriger en werden er soms houten voorbeelden en tekeningen meegestuurd met de handelsschepen. Dit speciaal gevraagde porselein wordt Chine de commande genoemd. Op de foto is zo’n Chine de commande theekopje te zien waarbij de draak aan de binnenkant is geschilderd, maar de poten aan de buitenkant (meer info). Het is niet makkelijk te zien, maar deze draak telt vier tenen per poot. Er zijn meerdere van dit soort kopjes en schoteltjes gevonden in andere archeologische opgravingen in onder andere Den Haag. Er bestaan ook versies in het zogenaamde imari, waarbij naast het onderglazuur blauw ook rode en gouden emailles zijn aangebracht.
Delftse draak
Toen de Delftse aardewerkindustrie in de tweede helft van de zeventiende eeuw op gang kwam, werden stukken van het populaire Chinese porselein als voorbeeld gebruikt. Ook Chinese draken waren een populair onderwerp op Delfts blauw. Soms werden Chinese voorwerpen direct nageschilderd, maar de Delftse schilders maakten soms ook hun eigen interpretaties van de Aziatische modellen. Daarnaast schilderden zij westerse verhalen naar voorbeeld van prenten en schilderijen.
Wanneer we kijken naar de draak op de scherf uit de Vlaardingse opgraving van de locatie Van der Windt is moeilijk vast te stellen in welk verhaal deze draak een rol speelt. Het uiterlijk van het dier (het dikke lichaam, de lange paardenstaart en de gespleten tong) duidt erop dat het om een westers exemplaar gaat. In dat geval blijven er veel mogelijkheden over. Het kan om een bekend bijbels verhaal gaan zoals De geschiedenis van Bel en de Draak te Babel of Sint Michaël en de draak. Maar er zijn ook Griekse mythologische verhalen waarin draken voorkomen. Onder andere Apollo en Hercules verslaan beiden een draak in hun histories. Ook wordt de draak in zeventiende-eeuwse literatuur gebruikt om de menselijke deugden mee te duiden en is hij soms onderdeel van een familiewapen.
Een gelukkig einde?
Zo zijn de Chinese draak en de Europese draak beiden in de Nederlandse bodem te vinden. De vraag blijft of we de Delftse scherf ooit kunnen vergelijken met een compleet exemplaar, zodat we weten in welke vertelling deze draak hoort. Gelukkig spreekt dit fabelachtige dier tot de verbeelding en kan iedereen nu zelf inbeelden of deze draak door Sint Joris verslagen wordt of dat hij gewoon een wandeling maakt in een Delfts blauw landschap.
